Cerkiew w Górzance

Cerkiew pw. św. Paraskewy w Górzance (obecnie kościół parafialny pw. Wniebowstąpienia Pana Jezusa)

Położenie

Dawna cerkiew greckokatolicka, a obecnie kościół rzymskokatolicki, w Górzance znajduje się przy drodze prowadzącej Wołkowyji do Baligrodu. Stoi ona na niewielkim wzniesieniu w otoczeniu starych, pięknych dębów.

Historia

Pierwsze wzmianki o cerkwi w Górzance pochodzą z 1599 roku. Wspomniana jest tam cerkiew drewniana stojąca na wzgórzu Bylite. W 1718 roku, po spłonięciu wspomnianej wyżej świątyni, wzniesiono kolejną w nowym miejscu. Obok niej w 1835 roku rozpoczęto budowę następnej, którą możemy podziwiać do dnia dzisiejszego. Konsekracja nowo powstałej świątyni odbyła się 10 września 1838 roku. Za fundatora cerkwi uważa się ówczesnego właściciela Górzanki Feliksa Giebułtowskiego (niektóre źródła podają, że był to Piotr Glajzer).

Dziś

W roku 1912 roku świątynia została odnowiona. Od 1948 roku użytkowana jest jako kościół rzymskokatolicki pw. Wniebowstąpienia Pana Jezusa – do 1969 roku – filialny, a następnie parafialny.

Architektura

Świątynia w Górzance jest obiektem drewnianym ustawionym na kamiennej podmurówce, dwudzielnym (nawa, prezbiterium), orientowanym - prezbiterium od wschodu. Konstrukcja cerkwi zrębowa, oszalowana deskami. Prezbiterium zbudowane jest na planie kwadratu z zakrystią z północnej strony. Nawa jest szersza - na planie prostokąta. Z zachodniej strony znajduje się przedsionek o konstrukcji słupowej, zaś nad nim wieżyczka. Stropy cerkwi są płaskie.

Ściany nawy wewnątrz i na zewnątrz wzmocnione są pionowymi "kleszczami" ściągniętymi śrubami, których zadaniem jest zapobieganie wypaczaniu się ścian. Chór muzyczny nadwieszany z wybrzuszonym parapetem. Drzwi z przedsionka do nawy klepkowe. Na zewnątrz podmurowanie osłonięte jest fartuchem z blachy, gzyms wieńczący profilowany.
Nad prezbiterium znajduje się dach kalenicowy, o trzech połaciach wklęsłych. Nad nawą wyższy, dwuspadowy z sześcioboczną wieżyczką na sygnaturkę o cebulastym hełmie. Nad zakrystią - dwuspadowy, nad przedsionkiem - dwuspadowy z wtopioną czworoboczną wieżyczką pobitą blachą, krytą dachem namiotowym.

Wnętrze/Wyposażenie

Wewnątrz świątyni można podziwiać pozostałości po rzadko spotykanym ikonostasie w formie płaskorzeźb. Ikonostas ten powstał najprawdopodobniej w I połowie XVIII wieku. Wszystkie postacie były wycięte z deski, a następnie rzeźbione i polichromowane. Na początki XX wieku ikonostas został zakwestionowany jako niekanoniczny – według zasady ikonostas powinien składać się z ikon pisanych wg ściśle określonych reguł. Wtedy też nakazano rozebranie go, co nastąpiło w 1912 roku. Obecnie jego części można znaleźć w różnych miejscach świątyni. W pierwotnym miejscu znajduje się grupa Pasji oraz rząd Proroków. Inne figury można znaleźć na ścianach przedsionka. Z późniejszego ikonostasu – malowanego – pozostały ikony z rzędu Deesis. Na początku XXI wieku, staraniem Księdza Piotra Bartnika elementy ikonostasu płaskorzeźbionego zostały zrekonstruowane, odnowione i ikonostas został ponownie zaaranżowany we wnętrzu świątyni. Ikonostas został poświęcony przez ks. Bp. Adama Szala w 2009 roku. Ikony pisane z rzędu Deesis rozwieszone są na balustradzie chóru, a z rzędu ikon Namiestnych pod chórem.
Poza ikonostasem w świątyni znajdują się dwa ołtarze boczne oraz ołtarz główny z okresu powstawania cerkwi. Warto wiedzieć, że ołtarz, na którym znajduje się obraz św. Ignacego Loyoli z początku XIX wieku, pochodzi z nieistniejącego kościoła w Wołkowyji. Z dawnego wyposażenia świątyni pozostały jeszcze dwa procesyjne krzyże z XIX wieku, późnobarokowy krucyfiks oraz dwa cynowe lichtarze z XVIII wieku. W nawie stoją do dnia dzisiejszego rzeźbione konfesjonały.

Co warto zobaczyć?

Przy cerkwi można podziwiać również dzwonnicę z II połowy XIX wieku. Jest to budowla otynkowana, parawanowa, trójakardowa. Jej dwuspadowy dach obecnie poryty jest blachą. Wewnątrz znajduje się dzwon z 1744 roku. Zwiedzając cerkiew w Górzance warto również dokładniej obejrzeć zabytkowy cmentarz przycerkiewny. Znajduje się tam kilka dawnych nagrobków m.in. nagrobek Maksyma Pietraża pochodzący z 1875 roku, wykonany z kamienia i ozdobiony żelaznym krzyżem.

Opracowanie: Agnieszka Pytlińska

Żródła:

• Stanisław Kryciński "Cerkwie w Bieszczadach" Wydanie III poprawione i rozszerzone, Oficyna Wydawnicza" Rewasz", Pruszków, 2005, (ISBN 83-89188-38-4)
• Strona Parafi w Górzance http://www.parafia-gorzanka.pl/broszurka.html
• Opracowanie na stronie Twoje Bieszczady http://www.twojebieszczady.net/st_cerkwie/cerkiew_gorzanka.php
• Opracowanie w Wikipedii https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_św._Paraskewy_w_Górzance