Cerkiew w Polanie

Cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja w Polanie (obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Przemienienia Pańskiego)

Położenie

Cerkiew w Polanie jest jednym z obiektów należących do Szlaku Architektury Drewnianej. Stoi w pobliżu obwodnicy bieszczadzkiej, skąd można ją wyraźnie zobaczyć.

Historia

Cerkiew datowana jest na 1790 rok, jednakże bardzo prawdopodobne jest, iż wybudowana została znacznie wcześniej. Miejscowa tradycja głosi, że wzniesiono ją na przełomie XVI i XVII wieku jako kaplicę dworską ówczesnych właścicieli ziemskich, którymi byli Urbańscy.

W 1780 roku ukończona została budowa kościoła rzymskokatolickiego w Polanie (dziś już nieistniejącego) zaś kaplica w ramach podziękowania za pomoc przy budowie kościoła została przekazana mieszkającym we wsi Rusinom. Stąd też bardzo możliwe, że data 1790 to nie data ukończenia budowy świątyni a raczej jej rekonsekracji.

Cerkiew pełniła swoją funkcję do połowy XX wieku, kiedy to wysiedlono wiernych wyznania grekokatolickiego. W tym też czasie zaczęto używać jej jako magazynu zbożowego. W 1968 roku ks. Poucha wystąpił do władz powiatu o zgodę na przejęcie cerkwi na cele religijne dla wiernych obrządku rzymskokatolickiego. Ówczesne władze nie wydały jednak na to zgody. Jednakże upór księdza oraz grupy parafian doprowadził do przekazania budynku, który nastąpił w 1969 roku. Od tego czasu świątynia pełni funkcję kościoła rzymskokatolickiego. W pierwszych latach był to kościół filialny parafii w Czarnej, a od 1982 roku powstała w Polanie również parafia. Wstawiono wówczas do świątyni, stojący tam do dziś, neogotycki ołtarz ze współczesnym obrazem Przemienienia Pańskiego. W latach 80-tych XX wieku ówczesny proboszcz planował wyburzenie cerkwi i postawienie w jej miejscu kościoła, jednakże dzięki staraniom Bieszczadzkiego Oddziału Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, świątynia pozostała na swoim miejscu. Obecnie kończona jest budowa nowego kościoła na placu obok.

Dziś

Aktualnie budynek cerkwi użytkowany jest jako kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego w Polanie.

Architektura

Cerkiew w Polanie jest budowlą drewnianą, orientowaną o konstrukcji zrębowej, postawioną na kamiennej podmurówce. Budynek jest oszalowany pionowymi deskami. Zakrystia znajduje się od strony północnej. Prezbiterium zamknięte trójbocznie. Nawa nieco szersza od prezbiterium. Świątynia jest dwudzielna, nie posiada wydzielonego babińca. Nawiązaniem do tej części cerkwi jest podwieszany chór. dwuspadowy. Dach kalenicowy zakończony jest trzema wieżyczkami z latarniami, kryty blachą. Na zachodniej stronie cerkwi znajduje się pulpitowy daszek nad którym znajduje się okno zakończone łukiem. W korpusie cerkwi znajdują się jeszcze cztery okna oraz para okien w prezbiterium. Strop świątyni kolebkowy, wykonany jest z desek.

W 1922 roku podczas remontu przedłużona została nawa świątyni, co wynikało z powodów praktycznych – była zbyt mała w stosunku do ilości wiernych. Przyglądając się stropowi można zauważyć miejsce połączenia starej części nawy z nową (starsza część posiada gzyms przystropowy, natomiast nowa już nie).

Wnętrze/Wyposażenie

Podczas remontu w 1939 roku zostało otynkowane wnętrze świątyni. W tym czasie powstała również polichromia ornamentalno-figuralna autorstwa R. Konowalca. Dziś możemy podziwiać znajdującą się na suficie polichromię wyobrażającą Trójcę Świętą. Znajdują się tam również trójskrzydłe anioły – Serafiny (anioły zajmujące najwyższe miejsce w hierarchii anielskiej). Za belką poprzeczną znajduje się druga część polichromii, która przyjęła kształt krzyża. Nad prezbiterium znajduje się natomiast scena pasyjna, która pierwotnie stanowiła zwieńczenie ikonostasu. Ikonostas znajdował się w świątyni mniej więcej do roku 1970.

W cerkwi nie zachowały się praktycznie żadne elementy pierwotnego wyposażenia. Część ikon z tej świątyni można zobaczyć w polskich muzeach. W Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku można obejrzeć ikonę przedstawiającą św. Mikołaja pochodzącą z przełomu XVII i XVIII wieku. Natomiast Muzeum Narodowe w Krakowie dysponuje ikonami przedstawiającymi Sąd Ostateczny z XV wieku oraz świętych Jana i Pawła z początku XVII wieku.

Co warto zobaczyć?

W pobliżu cerkwi stoi drewniana dzwonnica z 1922 roku, w której znajduje się dzwon z 1974 roku. Zbudowana jest ona na planie prostokąta, posiada konstrukcję szkieletową. Dzwonnica jest oszalowana i pokryta dachem namiotowym. W pobliżu cerkwi znajduje się również stary cmentarz przycerkiewny, gdzie zachowało się kilka nagrobków grzebalnych oraz siedem krzyży nagrobnych.

Opracowanie: Agnieszka Pytlińska